Lisans derecesi ile Doktora (PhD) nedir? Nasıl kabul alınır?

Bu blog yazımda sizlere lisans derecesi ile doktoraya kabul edilme sürecini ve master derecesi ile doktoradan farkını anlatmaya çalışacağım.

Çoğu kişinin bildiğinin aksine doktoraya başlamak için master derecesi zorunlu değildir. Bütünleşik doktora denilen lisans derecesi ile doktora eğitimi seçeneği de mevcuttur. Normalde 4 yıl olan doktora eğitimi, bütünleşik doktora için 5 yıldır ve totalde 14 ders alır bir de tez yazarsınız. Pek çok üniversitede doğrudan doktora ve master derecesi ile doktora için ayrı kontejanlar açılır ve giriş koşulları farklılıklar gösterir. Çoğu zaman doğrudan lisans derecesiyle başvuran öğrencilerin karşılaması gereken koşullar daha zor olacak şekilde belirlenir. Örneğin temel bilimler bölümleri ve mühendislikler için koşullar genelde; master derecesi ile başvuran öğrenci için, 2.5 lisans ortalaması, 3.0 master ortalaması, 55 ALES, 55 YDS şeklinde iken, lisans derecesi ile başvuran öğrenci için 3.0 veya 3.20 lisans ortalaması, 75 ve ya 85 ALES, 55 YDS şeklindedir ve üniversiteye bağlı olarak başvuru sürecinizde size sponsor olacak, yani tez danışmanlığınızı yapmayı kabul edecek hocayı da bulmuş olmanız beklenir. Yazının devamında istenen koşulları tek tek inceleyeceğiz.

Not Ortalaması

Not ortalaması (GPA) akademik kariyer düşünüyorsanız en çok dikkat etmeniz gereken unsur. Eğer lisans ortalamanız 3'ün altındaysa doğrudan doktora fikrini tavan arasına kaldırmanız gerekiyor ne yazık ki. Peki ortalama kabul edileceğiniz anlamına geliyor mu? 3.25 ve üzeri ortalamanın şansınızı artıracağı açık, fakat lisans derecesi ile başvurduğunuz için zaten master yapanların gerisinde kabul edildiğiniz için öne çıkmak istiyorsunuz ortalama tek başına yeterli olmayacaktır. Asıl önemli olan ise çalışmak istediğiniz alanda aldığınız giriş dersleri ve bu derslerin notları ile son 2 yılınızdaki not ortalamanızdır. Transkripleri incelerken 1. sınıfta kaldığınız havuz dersi kimsenin umurunda olmaz, ama 4. senenizde iki kez tekrar edip DD ile geçtiğiniz alan dersi şansınızı biraz azaltabilir. Dolayısıyla akademik kariyer hayalleriniz varsa son iki sene ipi sıkı tutmak sizin yararınıza olacaktır.

YDS/TOEFL/IELTS

Lisansüstü eğitim için İngilizcenin öneminden bahsetmeye gerek yok. İngilizce bir bölümde okuyacaksanız elbette akademik düzeyde bir bilgi şart. Bütünleşik doktora programları için istenen YDS puanı genelde 55 olarak belirtilir. Bu YÖK tarafından zorunlu kılınan bir kriter olduğu için tüm üniversitelerin ortak beklentisidir. YDS puanı yanısıra bazı üniversiteler (Örn. Boğaziçi, Bilkent) kendi dil sınavlarını geçmenizi ya da TOEFL ve ya IELTS puanı belirtmenizi isterler. Örneğin IELTS için 6.5 kabul için yeterli skordur. Peki bu sınavları geçemezseniz ya da kaçırırsanız ne olur? Bazı bölümler tüm belgeler tam değilse başvurunuzu direk reddederken çoğu bölüm ve üniversite size sınavları ilk dönem başlayana kadar tamamlama hakkı sunar ve 'şartlı kabul' verir. Conditional offer olarak da bilinen şartlı kabul bir sınavı tamamladığınızda kabul alacağınız anlamına gelir. Sabancı Üniversitesi gibi bazı üniversiteler ise öğrenciyi kabul eder ve sınavı ilk dönemin bitişine kadar tamamlamasını isterken Boğaziçi Üniversitesi şartlı teklif göndererek belirtilen süre içerisinde sonuçları iletmenizi ister. Siz yine de sınavlara erkenden girerek olası bir düşük not durumunda hazırlanıp tekrar girmek için kendinize zaman tanısanız iyi edersiniz. İleri zamanlarda yabancı dil sınavları ile ilgili daha detaylı bir yazı yazmayı planlıyorum.

ALES

ALES için de yabancı dil sınavlarındaki esneklik geçerlidir. Çoğu üniversitenin başvuru süreci ALES Bahar dönemi sınavından önce bitmiş olduğu için başvurunuzu yaptığınızda sınav sonucunuzun elinizde olması beklenmez. Boğaziçi Üniversitesi'nin başvuru kataloğunda olduğu gibi bu konuda bazı yanıltıcı bilgilerle karşılaşabilirsiniz. Fakat ALES skorunuz olmadan başvuru yapabilirsiniz. Şartlı kabul alır, sınav belgenizi gönderdiğinizde kayıt yapmaya hak kazanırsınız. ALES de YÖK tarafından zorunlu kılındığı için puanınız olmadan doktoraya başlayamazsınız. Peki ALES skorunun kabul edilmedeki payı nedir? Eğer TUBİTAK bursu alabilecek kadar yüksek bir ALES skorunuz (90-100) yoksa kaç olduğunun çok da bir önemi yok. Zira belirttiğim üzere çoğu üniversite sonuçlarınız gelmeden kabul edilip edilmediğinizi açıklamış oluyor. 

Peki ALES sınavını kaçırdınız ve 1 dönem fazladan beklemek zorunda kaldınız. Bu durumda ETS adındaki Amerikan bir firmanın yaptığı GRE sınavı ALES yerine sayılmaktadır. Bu yalnızda sayısal ALES skoru için geçerlidir. GRE her 10 günde bir yapılan ücretli bir sınavdır. Sınav bilgisayar üzerinden yapılır ve sonuçları sınav bitiminde alırsınız. Skorlar 170 üzerindendir ve sınav ALES'e oranla daha kolaydır. 

Referans Mektupları

Referanslarınız not ortalamanızdan sonra en önemli etken. Özellikle çalışmak istediğiniz alanda isim yapmış hocalardan alacağınız detaylı ve pozitif yorumlar içeren bir referans mektubu kabul edilmenizde çok önemli bir faktör olacaktır. Doktora için en az 3 referans mektubuna ihtiyacınız var. Adına mektup demiş olsak da artık elden alınan referans mektubu sistemini kullanan üniversite sayısı oldukça azaldı. Başvuruları online olarak yaptığımız için referans olmasını istediğimiz hocalara birer email gidiyor ve onlar da gelen formu doldurarak referans mektubumuzu yazmış oluyorlar. Bu konuda dikkat etmeniz gereken ise referansların takipçisi olmak. Sistemlerden kaynaklanan hatalar yüzünden bazen mektuplar yüklenmeyebiliyor ya da hocalarımızın yoğun zamanlarına denk geldiğimizde unutabiliyorlar.

Birlikte Çalışacağınız Hoca

Geldik doktora sürecinin en önemli şartına. Bazı üniversiteler doğrudan 'sponsor hoca' bula şartı belirtirken çoğu üniversitede de böyle bir şart yoktur. Fakat özellikle bursla asistan olarak doktora öğrencisi alan özel üniversiteler için birlikte çalışacağınız hocayla önceden görüşmeniz çok önemlidir. TUBİTAK bursunuz yoksa mülakata gitmeden önce bir hocanın "Ben bu öğrenci ile çalışabilirim." diyerek fakülte kuruluna sizi önermesi sizin kabul edileceğiniz anlamına gelir. Bunun için en kestirme yol kendi hocalarınızdan birinin sizi doktora yapmak istediğiniz üniversitedeki hocaya önermesidir. Fakat hocalarınız yardımcı olamayacaklar ise çalışmak istediğiniz hocalara mail atarak randevu isteyebilirsiniz. Görüşmeden önce çalışma alanınıza karar vermiş olmanız ve o alanda bilgi sahibi olmaya çalışmanız bu süreçte önemli olacaktır. Bu aşamada ısrarcı olmanız gerekebilir. Çünkü hocaların boş zamanını bulmak kolay olmayabiliyor. İstekli olduğunuzu göstermek açısından da ısrarcı olmak avantajınıza olacaktır.

Mülakat, Alan Sınavı

Bazı üniversiteler doktoraya sınavla öğrenci kabul ederken bazıları mülakatla bazıları ise her ikisi ile öğrenci almaktalar. Bu konu hakkında söylenecek çok da bir şey yok aslında. Sınavlar alan sınavı olup 1. sınıftan 4. sınıfa kadar alan derlerinden soruları içerirler. Bazen iki aşamalı sınavlar da olabilirler. İlk aşamada ilk 2 seneden giriş dersleri ikinci aşamada ise daha detaylı alan soruları olur. Sınavı geçememek genelde başvurunuzun reddedilmesi anlamına gelir. 

Mülakatlarda ise en az 3 hoca olur ve sizden kendinizi tanıtmanız dışında genel kültür, çalışmak istediğiniz alanla ilgili haberler, gelişmeler ve derslerle ilgili pek çok soruya cevap vermeniz beklenir. İngilizce bölümler için mülakatlar da İngilizce yapılır ve 20 dakika civarında sürer. Özellikle kendinizi tanıtma aşamasında söyleyeceklerinizi önceden prova etmeniz yararınıza olacaktır. 

Benim sizlere bu konuda verebileceğim bilgiler şimdilik bu kadar. Konuyla ilgili sorularınız olursa, yorum ya da email yoluyla ulaşabilirsiniz. Bol şanslar!